Wanneer iemand kleurenblind is dan is het natuurlijk niet zo dat hij of zij helemaal geen kleuren kan zien. We kunnen daarom ook beter spreken van een gestoord kleurenzicht. Wat ziet iemand die kleurenblind is eigenlijk?
Wat is kleurenblind?
Het menselijke oog is gevoelig voor drie basiskleuren; te weten rood, groen en blauw. Het waarnemen van kleuren is een functie van de kegeltjes in het netvlies. Er zijn drie soorten kegeltjes met een maximale gevoeligheid in respectievelijk het rode, het groene en het blauwe spectrumgebied.
Iemand met een gestoord kleurenzicht is minder gevoelig (anomalie) of totaal ongevoelig (anopie) voor één of meerdere van deze basiskleuren. Hierdoor herkent iemand een bepaalde kleur niet. Wanneer iemand ongevoelig is voor alle drie de basiskleuren dan spreken we pas van kleurenblindheid. Deze mensen zien alles in zwart-wit. In de meeste gevallen (ongeveer 5%), heeft iemand last van verminderd zicht voor de basiskleur groen (deutan). Ongeveer 1% van de mensen hebben een verminderd zicht voor de basiskleur rood (protan). Een stoornis in de basiskleur blauw (tritan) en volledige kleurenblindheid komen zeer zelden voor.
Kleurenblindheid komt het meeste voor bij mannen. Ongeveer 8 op de 100 mannen heeft last van kleurenblindheid terwijl dat bij vrouwen 1 op de 300 is.
Soorten kleurenblindheid
Er kunnen verschillende soorten van kleurenblindheid onderscheiden worden:
- Anomale trichromatopsie
Bij deze vorm van kleurenblindheid werken alle kegeltjes in de ogen maar niet alle kegeltjes zijn even gevoelig. Het gevolg hiervan is dat iemand één kleur niet (goed) herkent. - Dichromatopsie
Bij deze vorm van kleurenblindheid werken twee van de drie soorten kegeltjes niet. Waardoor het oog slechts gevoelig is voor twee kleuren en totaal ongevoelig voor één kleur. - Monochromatopsie
Bij monochromatopsie werkt maar één van de drie soorten kegeltjes. Bijvoorbeeld bij rode kegel monochromatopsie werken alleen de rode kegeltjes. Het oog is maar voor één kleur gevoelig. Deze vorm is vrij zeldzaam en wordt ook wel “atypische achromatopsie” genoemd. - Achromatopsie
In het geval van achromatopsie wordt er geen enkele kleur waargenomen. Het oog is ongevoelig voor welke soort kleur dan ook. Alles is in meer of mindere mate zwart, wit of grijs. Geen van de drie soorten kegeltjes functioneert hier bij. Deze vorm kan gepaard gaan met het minder goed scherp kunnen zien en moeilijkheden hebben met focussen van de blik. In dit geval spreken we dus van complete kleurenblindheid. De medische term hiervoor is typische achromatopsie. Deze vorm van kleurenblindheid komt zeer zelden voor.
Kleurenblind in het dagelijks leven
Kleurenblinden hebben in hun dagelijks leven nauwelijks last van deze aandoening. Het is vaak zelf zo dat mensen niet eens weten dat ze kleurenblind zijn. Hier komen ze pas achter wanneer ze een test doen. Wel is het voor sommige beroepen heel belangrijk dat je zicht perfect is. Als je bijvoorbeeld wil werken bij de defensie en je hebt een ernstige vorm van kleurenblindheid, dan kan dit er leiden dat je wordt afgekeurd voor bepaalde functies.
Daarnaast is het soms lastig om informatie van het internet te raadplegen. Een bekende boosdoener zijn de grafieken met gekleurde lijnen of balken uit een spreadsheet-programma als Excel. Zonder duidelijke legenda of aanvullende informatie zijn deze voor mensen die kleurenblind zijn onleesbaar. Vaak kan een raster als vulling de oplossing hiervoor zijn.
Oorzaak van kleurenblind
Of dat je kleurenblind bent of niet is erfelijk bepaald. De informatie(genen) voor de groene en rode fotopigmenten bevinden zich op het X-chromosoom. Alleen door een ‘fout gen’ op het X-chromosoom kan de ziekte worden doorgegeven. Mannen hebben maar één X-chromosoom en zijn kleurenblind wanneer het foute gen (recessief gen), zich op dit chromosoom bevindt. Vrouwen hebben twee X-chromosomen, en bij vrouwen treedt alleen kleurenblindheid op als beide X-chromosomen de fout bevatten. Als maar één X-chromosoom de fout bevat, ben je als vrouw draagster. Je kunt de ziekte wel doorgeven aan je kinderen, maar bent zelf niet kleurenblind. Omdat kleurenblindheid via het X-chromosoom overerft, zijn mannen vaker kleurenblind dan vrouwen (mannen 1 op 12; vrouwen 1 op 250).
De uitzondering ligt bij blauwe kleurenblindheid. Deze vorm wordt niet veroorzaakt door een fout op de geslachtshormonen, maar door een fout op één van de andere chromosomen. Hierop hebben mannen en vrouwen dus evenveel kans.
Hulpmiddelen
Op dit moment zijn er voor mensen met kleurenblindheid kleurendetectoren. Dit zijn apparaten die de kleur van een artikel kunnen herkennen en dan uitspreken. Tevens bestaan er verschillende apps, die mensen kunnen helpen om kleuren te herkennen. Zo kan iemand met de camera van de smartphone op een product richten, waarna de smartphone vertelt met welke kleuren deze kleur matcht.
Bronnen: Het Oogfonds en Het Oogziekenhuis Rotterdam